870 - Αντιδραστικό πνεύμα και επαναστατική σκέψη

Ν. Λυγερός

Παραδοσιακά θεωρούμε ότι το αντιδραστικό πνεύμα και η επαναστατική σκέψη συσχετίζονται τουλάχιστον ή ακόμα και αλληλοεπηρεάζονται. Ενώ αυτές οι έννοιες είναι ουσιαστικά διαφορετικές με τα κοινωνικά δεδομένα, τις ισοπεδώνουμε διότι επιδιώκουμε τη σταθερότητα και προσπαθούμε να αποφύγουμε κάθε ανατρεπτικό στοιχείο που μπορεί να αλλάξει τις συμβατικές ισορροπίες. Στην πραγματικότητα, και ειδικά στο νοητικό επίπεδο, οι διαφορές είναι τόσο σημαντικές που χρησιμοποιούνται και για να χαρακτηρίσουν ικανότητες και άτομα.
Το αντιδραστικό πνεύμα χρειάζεται αναγκαστικά ένα σημείο αναφοράς, ενώ η επαναστατική σκέψη το δημιουργεί. Το αντιδραστικό πνεύμα επιδιώκει την αντιπαράθεση για να δικαιολογήσει την ύπαρξή του. Δίχως στοιχεία και δεδομένα δεν είναι απαραίτητη η οντότητά του. Δεν επινοεί ένα καινούργιο, απλώς συνυπάρχει με ένα που είναι δεδομένο και προσπαθεί όχι αναγκαστικά αποτελεσματικά να το αντιμετωπίσει, όχι για να το ανατρέψει πραγματικά, αλλά για την έννοια του αγώνα. Ο αγώνας, όμως, από μόνος του δεν έχει αξία.
Η επαναστατική σκέψη δεν αντικρούει τα δεδομένα, τα χρησιμοποιεί ως βάση και υπόβαθρο της δημιουργίας της. Δεν έρχεται σε αντίφαση με το σημερινό κόσμο, ετοιμάζει τον επόμενο. Δεν σπάζει τις πόρτες ή τους τοίχους, μετατρέπει τους τοίχους σε γνωστικούς λαβύρινθους και τις πόρτες σε ανοίγματα. Το σύστημά της δεν είναι κλειστό. Τα όρια είναι δεδομένα, αλλά ως εμπόδια που μπορεί να ξεπεράσει η δημιουργικότητά της και ο πλάγιος χειρισμός της.
Βλέπουμε ότι και ο στόχος και ο τρόπος αντιμετώπισής του είναι διαφορετικοί στις δύο προσεγγίσεις. Ο εντοπισμός του στόχου δεν επαρκεί για να καθορίσει όχι μόνο την πράξη αλλά και την ουσία. Όπως και η τακτική διαφέρει από τη στρατηγική, το αντιδραστικό πνεύμα διαφέρει από την επαναστατική σκέψη. Το ένα μπορεί μόνο να επιβιώσει σε ένα παρόν που είναι καταδικασμένο να γίνει παρελθόν, ενώ η άλλη μέσω του μέλλοντος δημιουργεί το επόμενο παρόν.