265 - Η παραγωγική δομή της νοημοσύνης

Ν. Λυγερός

Η παραγωγική δομή της νοημοσύνης αποτελεί μια κατασκευαστική απόδειξη της απόκρουσης του στοιχήματος του Pascal. Η ιδέα του στοιχήματος είναι ότι η επιλογή της ύπαρξης του θεού είναι καλύτερη διότι είναι θετική ή ουδέτερη στο αν υπάρχει ο θεός ή όχι, ενώ η αντίθετη επιλογή είναι αρνητική ή ουδέτερη. Όμως αναλύοντας τις μεθόδους που προτείνουν η φιλοσοφία και η θεολογία στο άρθρο μας Ανακάλυψη και Αποκάλυψη,αποδείξαμε ότι είναι ολικά ίδιες στην περίπτωση που υπάρχει ο θεός, άσχετα αν είναι η μία δυναμική κι η άλλη παθητική στάση. Και στην περίπτωση μη ύπαρξης του θεού, στην οποία η θρησκεία είναι ουδέτερη, η δυναμική έρευνα που αποτελεί η επιστήμη παραμένει θεολογικά δημιουργική, με την έννοια ότι η πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων τείνει προς τη νοητική εξέλιξη της ανθρωπότητας με αποτέλεσμα η σκέψη της να ισοδυναμεί με την έννοια του θεού.

Μετατρέποντας τον αρχικό προβληματισμό του Pascal σ’ ένα γνωστικό πρόβλημα, ερμηνεύουμε διαφορετικά το στοίχημά του. Εκεί που ο Pascal βλέπει την πίστη στο θεό σαν μια στρατηγική ενός παίκτη ενός παιχνιδιού πιθανοτήτων, βλέπουμε ότι αν δεν υπάρχουν πιθανότητες κέρδους, είναι καλύτερο για τον άνθρωπο να μην ελπίζει τίποτα. Έτσι η επιλογή αυτή τον αναγκάζει να κρατήσει μια δυναμική και δημιουργική στάση. Μη ελπίζοντας τίποτα, ο άνθρωπος ελευθερώνεται και δημιουργεί από μόνος του ένα ηθικό σύστημα ανεξάρτητο από κάθε θρησκεία. Μη έχοντας τίποτα, είναι αναγκασμένος να πλάσει. Αντιμετωπίζει λοιπόν το μηδέν με την ίδια του τη δημιουργία. Αποκρούουμε το στοίχημα του Pascal με μια προμηθειακή στρατηγική. Κι εδώ πρέπει να κάνουμε μια σημαντική παρατήρηση. Η προμηθειακή στρατηγική δεν ισοδυναμεί με τον αθεϊσμό διότι δεν πράττει ενάντια στο θεό εφόσον δεν εξαρτάται από την ύπαρξή του, μα αντιθέτως κατά κάποιο τρόπο δημιουργεί προς όφελος της ανθρωπότητας. Κι ενώ ο αθεϊσμός αποτελεί μια απλή αντιμετώπιση του θεϊκού στοιχείου, η προμηθειακή στρατηγική παραμερίζοντας το θεολογικό πρόβλημα στο μεταφυσικό τομέα, δημιουργεί ανεξάρτητα από αυτό. Ο άνθρωπος δεν αντιστέκεται στο θεό, εξελίσσεται ανεξάρτητα, και μέσω της εξέλιξης δημιουργείται μία νέα νοητική οντότητα που αποτελεί την έννοια της ανθρωπότητας η οποία είναι ισχυρότερη του συνόλου των ανθρώπων και ισοδυναμεί με μία υπερ-οντότητα. Η ανθρωπότητα είναι η συνειδητή πραγματοποίηση της πολυπλοκότητας. Θα μπορούσαμε να πούμε κατά κάποιο προκλητικό τρόπο ότι όλα είναι απλά με την πολυπλοκότητα. Αυτό αποτελεί το κυριότερο μάθημα της λειτουργίας του ίδιου μας του εγκεφάλου. Δεν είναι η πολυπλοκότητα της δομής των νευρώνων μας που παράγει ιδέες που δύσκολα μπορούμε να ερμηνεύσουμε. Αν κοιτάξουμε από κοντά την αναλογία νευρώνας : άνθρωπος :: άνθρωπος : ανθρωπότητα, θα καταλάβουμε με ποια έννοια θεωρούμε ότι η ανθρωπότητα σαν οντότητα είναι ισχυρότερη του συνόλου των ανθρώπων. Και γι’ αυτόν τον ίδιο λόγο είναι τόσο δύσκολο για κάθε άνθρωπο να καταλάβει ότι η σκέψη της ανθρωπότητας συμπίπτει με την έννοια του θεού. Καθένας μας αποτελεί ένα κομμάτι αυτής της ιδέας. Όπως και η μνήμη είναι ένα κομμάτι ανθρωπότητας μέσα μας, η σκέψη μας είναι ένα κομμάτι της σκέψης της ανθρωπότητας. Δίνουμε λοιπόν μια επεξηγηματική ερμηνεία ιδεών που υπάρχουν ήδη σαν ίχνη μέσα στις δομές διαφόρων θρησκειών. Ο καθένας μας δεν είναι τίποτα, μα όλοι είμαστε το παν. Δεν έχουμε τίποτα το μοναδικό, μόνο ουσιαστικό.