4336 - Παρατηρήσεις διδακτικής περί αλληλογραφίας Καραθεοδωρή – Πορφύριου

Ν. Λυγερός

Η ανάγνωση μετά την καταγραφή των επιστολών της αλληλογραφίας Καραθεοδωρή – Πορφύριου που απέκτησε το Μουσείο Καραθεοδωρή στη δημοπρασία, εμπλουτίζει τις γνώσεις μας όσον αφορά στη διδακτική και στο ύφος του Κ. Καραθεοδωρή. Το πλαίσιο της αλληλογραφίας είναι απλό. Είμαστε στο 1935 κι έχουμε από τη μία πλευρά έναν άγνωστο φοιτητή του Πανεπιστημίου Αθηνών καθώς το γράφει και ο ίδιος, και από την άλλη πλευρά έναν καθηγητή διεθνούς εμβέλειας. Ο ένας στην Ελλάδα, ο άλλος στη Γερμανία. Τα θεσμικά όργανα θα μπορούσαν να μας εξηγήσουν ότι τίποτα δεν τους ενώνει. Κι όμως έχουν κοινά ανθρώπινα σημεία: την αγάπη των μαθηματικών, το σεβασμό στο έργο και τη ρωμιοσύνη. Ένας άγνωστος γράφει σ’ ένα διάσημο. Γιατί; Διότι είναι ο μόνος που γνωρίζει ότι ξέρει. Ένας διάσημος απαντά σ’ έναν άγνωστο. Γιατί; Διότι ξέρει ότι είναι υπεύθυνος ακόμα και για τον άγνωστο. Δεν δημιουργείται μια σχέση καθηγητή – φοιτητή, διότι απλώς δεν θα υπήρχε σε αυτό το πλαίσιο, ούτε μια σχέση δασκάλου – μαθητή, διότι δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία. Ο ένας τόλμησε κι έγραψε, ο άλλος αποφάσισε ν’ απαντήσει. Έτσι λειτούργησε μία σχέση αυθόρμητου αλτρουισμού, όπου ο καθένας έκανε το πρέπον, δίχως να περιοριστεί από τα κοινωνικά όρια της τάξης. Απλώς ένας μεγάλος μαθηματικός βοήθησε έναν εν δυνάμει μαθηματικό. Η έννοια της συνέχειας δίχως περιορισμούς. Στις ίδιες επιστολές ο νέος και ο γέρος ζητούν και απαντούν για όλα τα θέματα: από τα πιο πρακτικά – πρόβλημα διαμονής – έως και τα πιο θεωρητικά, δίχως να υπάρχει μια διαχωριστική γραμμή ακόμα και συμβατική. Όσον αφορά στο καθαρά διδακτικό πλαίσιο, βλέπουμε ότι και οι δύο κάνουν αναφορές σε πηγές και ανθρώπους δίχως γλωσσικό όριο. Ούτε ο ένας ούτε ο άλλος δεν εισχωρούν στα προβλήματα της μετάφρασης. Διαβάζουν και καταγράφουν τα κείμενα και δεν αλλοιώνουν τα ονόματα. Βρίσκουμε Έλληνες καθηγητές Χατζηδάκη, Χόνδρο, Σακελλαρίου, όμως ασχολούνται και οι δύο με θεμελιακές εργασίες των Riemann, Helmholtz, Lie, Hilbert, Cerf, Pfaffe. Ο φοιτητής δεν αναζητά έναν άλλο καθηγητή. Έχει ήδη τους δικούς του. Ο καθηγητής δεν αναζητά έναν άλλο φοιτητή. Έχει ήδη τους δικούς του. Η σχέση τους είναι καθαρά ανθρώπινη κι έχει ως πυρήνα τα μαθηματικά. Δεν υπάρχει καμιά προσποίηση από τους δύο. Και στην πραγματικότητα, κανείς από τους δύο δεν έχει απαραίτητα ανάγκη τον άλλον. Λειτουργούν σ’ ένα μαθηματικό πλαίσιο. Γνωρίζουν και οι δύο τα δεδομένα των Πανεπιστημίων αλλά κάνουν την υπέρβασή τους, διότι ξέρουν ότι έχουν τον ίδιο γνωστικό σκοπό. Θαυμάζουν και στις δύο περιπτώσεις την γνώση του ανθρώπου όταν το θέμα είναι οι γνώσεις της ανθρωπότητας και συνομιλούν συναδελφικά στην ουσία, διότι δεν πρέπει να στεκόμαστε στους τύπους. Ο Κ. Καραθεοδωρή έδωσε περισσότερα από αυτά που του ζητούσαν. Ο Ι. Πορφύριος δεν ζήτησε λιγότερα απ’ ό,τι έλαβε. Σε αυτή τη σχέση βλέπουμε και τη μεγαλοσύνη και το θάρρος, και τη γενναιοδωρία και το σεβασμό. Γι’ αυτόν το λόγο, υπάρχει μία ουσιαστική αλλαγή φάσης όχι στην αλληλογραφία αλλά στη ζωή. Θεωρούμε ότι ακόμα και αν αυτή η αλληλογραφία του Καραθεοδωρή δεν ανήκει στις διάσημες, είναι σημαντική διότι αναδεικνύει το ύφος του πραγματικού Καραθεοδωρή που αποτελεί παράδειγμα για μας.