3774 - Αδιάλλακτη ουτοπία και διαλεκτικός υλισμός

Ν. Λυγερός

Ο κονστρουκτιβισμός στην αρχιτεκτονική αποτελεί μία υλοποίηση του ρωσικού φουτουρισμού. Ο στόχος του είναι η εφαρμογή των νοητικών σχημάτων του κυβισμού σε μία ολιστική αφαίρεση των κατασκευών που ως μη αντικειμενικά δεδομένα, εμπεριέχουν μέσω της βαρύτητας και κινηματικά στοιχεία. Η όλη προσπάθεια όμως άλλαξε ως προς την ιδεολογία της με την επανάσταση του 1917. Ενώ αρχικά είχαμε μια μεταφορά δομής μέσω τέχνης και τεχνικής. Η επανάσταση έφερε μια ερμηνευτική αλλαγή που προκάλεσε ένα νοητικό ρήγμα. Ο κονστρουκτιβισμός μέσω της Σοβιετικής Ένωσης μετατράπηκε σε εργαλεία προπαγάνδας για την ανάδειξη του διαλεκτικού υλισμού. Το πρόβλημα είναι ότι το δόγμα ήθελε μία αδιάλλακτη ουτοπία. Κατά συνέπεια, η συντηρητικότητα της ερμηνείας αλλοίωσε το επαναστατικό πνεύμα του κινήματος. Μέσω της επιβολής ενός μοναδικού δογματισμού, οι επίσημοι του σοβιετικού συστήματος δεν κατάφεραν παρά να διασπάσουν το μέτωπο της avant-garde. Δίνοντας μία πολιτική τελεολογία σε όλη την οντολογία της αρχιτεκτονικής, οι ριζοσπαστικές λύσεις δεν μπορούσαν να ανοίξουν δρόμους στην τέχνη και κατά συνέπεια εγκλωβίστηκαν μέσα στα τεχνικά πλαίσια. Έτσι η χρήση του σιδήρου και του γυαλιού δεν έγινε παρά για την ανάδειξη της τεχνολογίας του καθεστώτος. Η δυναμική της αρχιτεκτονικής είχε εκφυλιστεί έτσι ώστε να αντιπροσωπεύει αποκλειστικά τη σοβιετική επανάσταση και όχι κάποια άλλη, αλλά και τη διαλεκτική του υλισμού. Με αυτόν τον τρόπο, ο κονστρουκτιβισμός ερμηνεύτηκε ως μία απόδειξη της κυρίαρχης στρατηγικής της Σοβιετικής Ένωσης. Έτσι γεννήθηκε ο σουπρεματισμός. Με αυτόν τον τρόπο, έγινε μια εντατική χρήση της θεωρίας του Gestalt και ο συμπεριφορισμός έδωσε τις τακτικές τάσεις. Επιπλέον, η σοβιετική ιδεολογία δημιούργησε αντανακλαστικά ανταγωνιστικού πλαισίου. Έτσι η τεχνική του photomontage που εξερεύνησε συστηματικά o Лисицкий, επέτρεψε τη δημιουργία δυνητικών χώρων που ερχόταν σε αντιπαράθεση με τους αμερικανικούς ουρανοξύστες. Η κυριαρχία πάνω στην ύλη έπρεπε να είναι απόλυτη και κατά προέκταση και στον τομέα της σκέψης. Γι’ αυτόν το λόγο, ακολούθησε μία συστηματικοποίηση μέσω του συλλόγου των νέων αρχιτεκτόνων ACHOBA που άρχισε με τον Ладовский και συνέχισε με τον Мельников. Ο τελευταίος που λειτούργησε ως αρχιτέκτονας για μόνο μία δεκαετία (1923-1933) έδειξε και τα όρια του σοβιετικού ρεαλισμού. Διότι όταν αυτό το δόγμα ισχυροποιήθηκε με τη σταλινική αρχιτεκτονική, ο Мельников απέρριψε αυτή την τάση, με το να γίνει ζωγράφος και πιο συγκεκριμένα πορτραιτίστας. Οι άνθρωποι που ήταν πρωτοπόροι στον κονστρουκτιβισμό, ενώ τον ενίσχυσαν με τα έργα τους, με τις προσωπικές τους ανάγκες και απαιτήσεις, όταν αντιλήφθηκαν ότι το σύστημα τούς είχε μόνο και μόνο σαν πιόνια σε μια πολιτική σκακιέρα όπου δεν χωρούσε η τέχνη, αποφάσισαν ν’ αποδράσουν σε τέχνες όπου οι τριβές με το κοινωνικό πλαίσιο είναι λιγότερες. Η αρχιτεκτονική ήταν από τα μεγαλύτερα θύματα ως τέχνη της συστηματικοποίησης της σοβιετικής προπαγάνδας. Όμως τα νοητικά σχήματα του κονστρουκτιβισμού δεν παρέμειναν εγκλωβισμένα σε αυτό το πλαίσιο, έκαναν την υπέρβασή τους για να επηρεάσουν την ελευθερία του Bauhaus που καταδικάστηκε εκ των υστέρων από το ναζιστικό καθεστώς. Μόνο τα νοητικά σχήματα άντεξαν σε αυτά τα καθεστώτα διότι ανήκαν στο χρόνο.