3773 - Η αυτοκτονία του φουτουρισμού

Ν. Λυγερός

Η ζωή και το έργο του Маяковский είναι πραγματικά ενδεικτικά των εξελίξεων στη Ρωσία κατά την περίοδο που ακολούθησε τη Σοβιετική Επανάσταση. Σε πρώτη φάση μπορεί όντως να χαρακτηριστεί ως Σοβιετικός ποιητής και δραματουργός. Ότι ήταν επαναστάτης, αυτό είναι σίγουρο, αλλά της επανάστασης του 1905 ή του 1917. Μία απλοϊκή προσέγγιση θα τον έβλεπε γραμμένο στο κόμμα στα 15 του και δεν θα εξέταζε την παρουσία του στις διαδηλώσεις του 1905, ούτε την αλλαγή του από την κόκκινη Κυριακή, αλλά ούτε τη φυλάκισή του. Στην πραγματικότητα, η συνάντησή του με τον Ουκρανό ποιητή Бурлόк είναι η πιο καθοριστική. Σε αυτό το δημιουργικό πλαίσιο θα γεννηθεί ο φουτουρισμός. Δίχως να συνεπάγεται η μη ύπαρξη λυρισμού στα άλλα του ποιητικά έργα. Όταν επιστρέφει στη Μόσχα μετά την επανάσταση του 1917, την οποία θα αποδεχθεί αρχικά θετικά, θα προσφέρει όλες τις πολλαπλές του ικανότητες και ως ηθοποιός, θεωρητικός, ζωγράφος και σεναριογράφος στη Σοβιετική Ένωση. Τα όνειρά του δεν πέθαναν εκείνη τη στιγμή. Αντιθέτως, εκείνη την περίοδο ο Маяковский έζησε ένα όνειρο δίχως να αντιληφθεί τις συνέπειές του. Θα γράψει μάλιστα ένα ποίημα με τίτλο Λένιν. Πιο σημαντικά ακόμα είναι τα σατιρικά του έργα Клоп και Баня και το θεατρικό του που παρουσιάζει επικά την επανάσταση. Το πρόβλημα για τον ποιητή μας είναι ότι γρήγορα το όνειρο γίνεται εφιάλτης, διότι τα ιδανικά της επανάστασης αντικαθιστούνται από τα δόγματα του συστήματος. Όλη η επική επανάσταση μετατράπηκε σε μία αυθαίρετη γραφειοκρατική διαδικασία όπου ο σοβιετικός ρεαλισμός έπρεπε να σκοτώσει με το δικό του τρόπο το φουτουρισμό. Ποιος ποιητής θα το άντεχε; Επιπλέον, η κρητική δεν ήταν καθόλου θετική για το έργο του. Ήταν, λοιπόν, φυσιολογικό να νιώσει προδομένος. Αυτό το πλαίσιο εξηγεί και την ύπαρξη των σατιρικών του έργων. Αυτός που έπλασε τις αφίσες του Agitprop. Αυτός που ήταν από τους σπάνιους συγγραφείς που είχαν την ελευθερία κινήσεων ακόμα και εκτός Σοβιετικής Ένωσης. Αυτός που δεν ήταν κατανοητός ακόμη και από τους στενούς του φίλους όπως ο Пастернáк, έγινε το απόλυτο θύμα του σοβιετικού συστήματος. Ακόμα και η αυτοκτονία του δεν του επέτρεψε να πεθάνει με τη θέλησή του. Μάλιστα υπάρχει και μία υποψία για το θάνατό του εφόσον υπάρχει και η εκδοχή του εγκλήματος από πράκτορες του Stalin. Όπως και να έχει το πράγμα, η υπόθεση του Маяковский δεν έληξε μετά την αυτοκτονία του. Δέχτηκε επιθέσεις από τους επίσημους της Σοβιετικής Ένωσης διότι το θεώρησαν φορμαλιστικό σε αντίθεση βέβαια με τους προλετάριους ποιητές. Με άλλα λόγια, όλες οι πράξεις για τις οποίες κατηγορήθηκε ως στοιχείο του συστήματος δεν του εξασφάλισαν τίποτα από την πλευρά του κράτους. Ενώ πίστεψε στην επανάσταση με όλο του το πάθος, το τερατούργημα της σοβιετικής γραφειοκρατίας δεν τον άφησε ήσυχο ακόμα και νεκρό. Οι διαδοχικές επιθέσεις που δέχτηκε δεν του επέτρεψαν να έχει ποιητικούς διαδόχους τουλάχιστον στη Ρωσία, και κατά συνέπεια το έργο του παραμελήθηκε και δεν υπήρξαν σοβαρές μελέτες για να τον αναδείξουν. Μόνο στη Λιθουανία κατάφερε να ξεπεράσει αυτές τις αθλιότητες του συστήματος και να επηρεάσει το κίνημα Keturi vėjai που έδρασε μεταξύ 1924 και 1928. Αυτό το στίγμα μάς χάρισε ο Маяковский για να κατανοήσουμε το έργο του.