2456 - Δημιουργικότητα και Δημιουργία

Φ. Κούσουλας, Ν. Λυγερός

Το πρώτο πρόβλημα της δημιουργικότητας είναι θέμα ορισμού. Η δυσκολία προέρχεται από τη δυνατότητα διότι το αποτέλεσμα, όταν υπάρχει, είναι η δημιουργία. Το εμπόδιο αποτελείται από το εξής νοητικό σχήμα. Πώς να μιλήσουμε για μια δράση που δεν έχει αποτέλεσμα; Αντιμετωπίζουμε λοιπόν τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ δυνατότητας και πραγματικότητας. Με άλλα λόγια, πώς να χαρακτηρίσουμε τη δημιουργικότητα ως μοναδική πραγματικότητα της δυνατότητας; Οι διαφοροποιήσεις που γίνονται από τους ειδικούς έχουν ως κύριο σκοπό να εντοπίσουν τα πιο προσιτά χαρακτηριστικά. Βρίσκονται όμως μπροστά σε ένα αναπόφευκτο εμπόδιο, ο πυρήνας της δυσκολίας παραμένει. Οι μελέτες του επιπέδου και του στυλ δεν μπορούν να τον αποφύγουν. Κατά συνέπεια, δημιουργείται ένα παράδοξο. Οι ειδικοί θεωρούν ότι όλοι έχουν δημιουργικότητα σε έναν βαθμό. Μόνο που αυτό μπορούν να το αποδείξουν μόνο για μια πολύ ειδική κατηγορία που παράγει τη λεγόμενη μεγάλη δημιουργικότητα. Το ίδιο ισχύει και για τη διάκριση μεταξύ ψυχολογικής δημιουργικότητας και ιστορικής δημιουργικότητας διότι μόνο η δεύτερη είναι ξεκάθαρα παρατηρήσιμη. Όμως υπάρχουν ενδείξεις τουλάχιστον σ’ έναν γνωστικό τομέα όπως τα μαθηματικά όπου υπάρχει η έννοια του θεωρήματος για τον εντοπισμό της ψυχολογικής δημιουργικότητας με το κριτήριο της επανανακάλυψης. Και πάλι όμως κρίνουμε από το αποτέλεσμα, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι λειτουργούμε μ’ ένα προβολικό σύστημα και συγκρίνουμε τις προβολές. Άρα, για να το πούμε αλλιώς, δεχόμαστε την ιδέα της μη πρόσβασης στην ίδια τη δημιουργικότητα. Συνεπώς το πρόβλημα παραμένει αν δεν θέλουμε να το ενσωματώσουμε μέσα σ’ έναν πολλαπλό χώρο όπου ζουν εξωγενείς παράγοντες. Επιπλέον, η έννοια της συνέχειας της δημιουργικότητας πάνω σ’ ένα μεγάλο υπόβαθρο ατόμων δημιουργεί το πρόβλημα του ορισμού της αλλαγής φάσης. Δηλαδή πιστεύουμε από τη μια πλευρά σε μια ποσοτική ανάλυση και από την άλλη έχουμε μόνο πρόσβαση σε ποιοτικές γνώσεις. Και δεν είναι η ορθή εισαγωγή των εννοιών των προσαρμοστών και των καινοτόμων που αλλάζει τα πράγματα διότι στην ουσία διευκρινίζει μόνο το πλαίσιο της μεγάλης δημιουργικότητας και της ιστορικής δημιουργικότητας. Όλα αυτά τα δεδομένα εξηγούν με τον δικό τους τρόπο την έλλειψη αποτελεσματικότητας των τεστ που αφορούν την προγνωστική δημιουργικότητα. Η γραμμική έρευνα του θέματος δεν μπορεί να πετύχει τίποτα άλλο από διαχωρισμούς μεταξύ ευκολίας και δυσκολίας. Και στην ουσία αντιμετωπίζει σωστά μόνο τις ακραίες περιπτώσεις, οι οποίες εντοπίζονται και με άλλους τρόπους. Η γραμμική έρευνα της δημιουργικότητας παράγει αποτέλεσμα μόνο στις σπάνιες περιπτώσεις όπου το αποτέλεσμα είναι δεδομένο εξ αρχής. Θεωρούμε, λοιπόν, ότι μία ολιστική προσέγγιση του θέματος είναι απαραίτητη. Και μία από τις βάσεις της πρέπει να είναι η αναλογία νοημοσύνη και σκέψη με δημιουργικότητα και δημιουργία. Αλλιώς, είμαστε καταδικασμένοι να λύνουμε προβλήματα ορισμού που, όπως σωστά το έθεσε ο Popper, δεν παράγουν επιστημονικές θεωρίες.