1911 - Το αίνιγμα του πίνακα

Ν. Λυγερός

Ήθελαν να μάθουν αν ο πίνακας ήταν γνήσιος. Ήμουν μόνος μου σ’ ένα σκοτεινό δωμάτιο. Όλοι ήξεραν ότι ο γνήσιος πίνακας βρισκόταν στο Λονδίνο. Τουλάχιστον αυτό πίστευαν ως τώρα. Εξέταζα τις λεπτομέρειες του πίνακα. Είχε τα χαρακτηριστικά παράθυρα. Δίχως χρώματα όμως. Ήταν στη σωστή πλευρά. Αν αυτό είχε νόημα βέβαια. Από εκεί ερχόταν και το φως. Το πρωτότυπο ήταν του 1662. Ήταν όμως αυτό; Αυτό έπρεπε ν’ ανακαλύψω. Όλες οι ενδείξεις των ειδικών συμφωνούσαν με αυτήν την ιδέα. Τότε ποιο ήταν το πρόβλημα; Εκείνοι δεν θέλησαν ν’ απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα. Είχα λοιπόν τη λύση ενός προβλήματος που δεν υπήρχε. Τουλάχιστον αυτό ήθελαν να πιστέψω. Δεν μπορούσα όμως. Δεν ήξερα ακόμα γιατί, αλλά ήμουν σίγουρος πως θα το έβρισκα. Δεν είχα δικαίωμα ν’ αγγίξω τον πίνακα. Μόνο να τον κοιτάζω μπορούσα. Έπρεπε όμως να τον δω. Αυτό περίμεναν από μένα. Θυμήθηκα τη φράση του Leonardo da Vinci για τα μαθηματικά και η προοπτική του Vermeer μού φάνηκε πιο προσιτή. Τα μάρμαρα είχαν μια γεωμετρική δομή. Ήταν απλή και αξονική. Αυτό θα με βοηθούσε σίγουρα. Ο καθρέφτης ήταν κάθετος με μια ελαφριά κλίση. Ναι, αυτή η κλίση ήταν σημαντική. Είχα προσέξει από τα πλήκτρα του πιάνου ότι ο ζωγράφος ήταν καθιστός. Δεν ήταν κάτι το ασυνήθιστο, μα ήταν ένα στοιχείο σημαντικό για την προοπτική του πίνακα. Ήταν εκεί και συνάμα αλλού. Αυτό έδειχνε ο καθρέφτης. Οι μαρμάρινοι ρόμβοι ήταν ορθοί. Δεν υπήρχε αμφιβολία, συνεπώς το καβαλέτο είχε μια ισχυρή γωνία και από την πλευρά που συνήθιζε ο Vermeer. Ο καθρέφτης έδειχνε ότι ζωγράφιζε με το δεξί χέρι και κοιτούσε αριστερά πέρα από την παλέτα. Υπήρχε όμως μια διαφορά. Έπρεπε να βλέπουμε τα πόδια του ανάμεσα στο καβαλέτο. Κατάλαβα ότι σε αυτόν τον πίνακα ο ζωγράφος δεν ζωγράφισε την ώρα που ζωγράφιζε. Ο πίνακας μαρτυρούσε κάτι άλλο. Ο ζωγράφος δεν βρισκόταν στη θέση του. Είχε φύγει. Δεν ήταν πια εκεί που έπρεπε. Άρα ζωγράφισε τον εαυτό του εκεί που δεν έπρεπε. Ο Vermeer, αν ήταν όντως αυτός, δεν ζωγράφισε το παρόν αλλά το μέλλον του. Και το είχε εγκλωβίσει μέσα στον πίνακα. Το μέλλον ήταν η απουσία του ζωγράφου. Το έργο έδινε σημασία στον εαυτό του και όχι στον δημιουργό. Ο ζωγράφος είχε φύγει και αφήσει μόνο το έργο του. Μήπως ήταν αυτό, ο ίδιος του ο εαυτός; Ο δάσκαλος κοιτούσε τη μαθήτρια. Την εικόνα της μαθήτριας την κοίταζε ο ζωγράφος. Η απουσία του δημιουργούσε το βλέμμα του θεατή. Είχε μετατρέψει την απουσία σε παρουσία. Ο όρθιος είχε αντικαταστήσει τον καθιστό. Η γεωμετρία του χώρου είχε προεκτάσεις και στον κόσμο του θεατή. Δεν μπορούσα ν’ αντισταθώ σε αυτόν τον παράξενο ελκυστή. Μήπως ήταν αυτό το αίνιγμα του πίνακα; Μήπως ήταν αυτό το πρόβλημα της λύσης; Δεν ήξερα τι να πω στους ειδικούς. Μπορεί ο πίνακας να μην ήταν μια παράσταση και να ήταν μόνο μια αναπαράσταση. Δεν μπορούσα να το κρίνω. Διέκρινα όμως το νοητικό σχήμα του Vermeer και αυτό ήταν η πιο γνήσια υπογραφή του έργου του. Δεν είπα τίποτα άλλο στους ειδικούς. Δεν έμαθα ποτέ αν ήταν αυτό που ήθελαν διότι αμέσως μετά τη διάγνωση μου με σκότωσαν.