1094 - Ερμηνευτική του Προμηθέα του Αισχύλου

Ν. Λυγερός

Ένα από τα κυριότερα λάθη όσον αφορά στην ερμηνεία του Προμηθέως Δεσμώτη του Αισχύλου είναι η απομόνωση του έργου από την αρχική τριλογία Προμηθεύς Πυρφόρος, Προμηθεύς Δεσμώτης και Προμηθεύς Λυόμενος. Διότι ότι και να μας διηγείται ο Αισχύλος μέσω του μοναδικού αυτού έργου, δεν είναι παρά ένα κομμάτι ενός κειμένου με μεγαλύτερη εμβέλεια και όχι αναγκαστικά με τα ίδια ολικά νοητικά και πολιτικά σχήματα. Επιπλέον ακόμα και η γενική διάταξη της τριλογίας δεν είναι σίγουρη όσον αφορά στη θέση του Προμηθέα Πυρφόρου. Το μόνο που ξέρουμε από μια παλαιά μαρτυρία είναι ότι όλα τα πρόσωπα της τριλογίας είναι θεία. Συνεπώς είναι λογικό να υπάρχει ένας μεγάλος συσχετισμός με τη Θεογονία του Ησιόδου, δίχως αυτό να σημαίνει ότι οι δύο δημιουργοί είχαν αναγκαστικά τους ίδιους σκοπούς όταν έγραφαν το έργο τους. Αρχικά μπορεί οι διαδοχικές εκθρονίσεις του Ουρανού από τον Κρόνο και του ίδιου από τον Δία να μην αποτελούσαν το υπόβαθρο μιας τραγωδίας όμως με την επίδραση του Ορφισμού, η θεομαχία ενσωματώνει και ηθικά στοιχεία. Με την πάροδο του χρόνου ο Δίας εμφανίζεται ως το κυριότερο πρόσωπο δίνοντας χάρη στον Κρόνο και συγχωρώντας τους Τιτάνες. Με αυτόν τον τρόπο η κυριαρχία του παρουσιάζεται ως ένα ουσιαστικό στοιχείο σταθεροποίησης του κοσμικού χώρου. Και για τον Αισχύλο ο Δίας αντιστοιχεί στην κοσμική Δικαιοσύνη. Όμως το τεχνικό πρόβλημα του Αισχύλου όσον αφορά στη δημιουργία της τραγικής του τριλογίας είναι ότι δεν μπορεί να κάνει χρήση των παλαιών και καθιερωμένων μύθων. Αυτός είναι ο λόγος της επικέντρωσής του πάνω στον μύθο του Προμηθέα, ο οποίος ήταν απλός εφόσον ο Προμηθέας ήταν αιώνιος δεσμώτης αιώνια καταδικασμένος δίχως καμμιά συγγνώμη. Η ανάπτυξη και η διάδοση του μύθου του Ηρακλή είχε όμως επιπτώσεις αφού θεωρήθηκε ο Ηρακλής ως ο δωρικός ήρωας και ως ελευθερωτής του Προμηθέα παρόλο που αφοπλίζει μόνο ένα μέρος του βάσανού του. Η εφεύρεση του Αισχύλου είναι να χρησιμοποιηθεί και ο Χείρωνας για να ενισχύσει αποτελεσματικά την ιδέα του θριάμβου της συγγνώμης. Και για ακριβώς αυτόν τον λόγο είναι ο Χείρωνας που επιθυμεί να πεθάνει για να ελευθερωθεί ο Προμηθέας. Εδώ πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι αυτό το τέχνασμα δεν λειτουργεί νοητικά. Ο Αισχύλος προσπαθεί να εμφανίσει αυτήν τη φάση ως ένα αντάλλαγμα που αποδέχεται ο Δίας. Αυτό αντιφάσκει με τη νοητική πραγματικότητα διότι δεν είναι ο Χείρωνας που δέχεται να πεθάνει αλλά αυτός που το αναζητά. Ως θεός δεν μπορεί να πεθάνει και στην ουσία χρειάζεται τη χάρη του Δία για να υλοποιήσει την επιθυμία του. Άρα ο πόθος του δεν μπορεί να λειτουργήσει ως αντάλλαγμα όπως το παρουσιάζει ο Αισχύλος. Στην πραγματικότητα η άλλη εκδοχή του μύθου που χρησιμοποιεί το τέχνασμα της Αθηνάς για να μετατρέψει την καταδίκη του Προμηθέα φαίνεται πιο ρεαλιστική όπως και η αποδοχή του Προμηθέα της αθανασίας του Χείρωνα που αποτελεί ένα βάρος για τον τελευταίο. Το αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμα και με την προσπάθεια αλλοίωσης του αρχικού μύθου, η μνήμη του ελληνικού λαού επανέφερε την ιδέα της καταδίκης που την ερμηνεύει ως την εσχάτη θυσία για τους ανθρώπους.