958 - Πολιτική και ηθική

Ν. Λυγερός

Σε ένα πολιτικό σύστημα όπως και σε ένα οικονομικό, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι το θέμα της εκμετάλλευσης. Μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο, οι μη συμμετρικές σχέσεις ενεργοποιούν τάσεις κυριαρχίας. Η εκμετάλλευση είναι μια από αυτές τις επικίνδυνες τάσεις που προκαλούν τον αφανισμό της εμπιστοσύνης. Διότι αν κάποιος ξέρει ότι ένας άλλος γνωρίζει περισσότερα από τον ίδιο τότε ακόμα και αν ο άλλος θέλει να τον βοηθήσει δε θα δεχτεί την πρότασή του γιατί θα υπάρχει η πιθανότητα της εκμετάλλευσης. Αυτό βέβαια είναι ένα τόσο κοινότοπο φαινόμενο στην πολιτική που δεν είναι ανάγκη να το σχολιάσουμε.

Ένας τρόπος για να αποφύγουμε, τουλάχιστον θεωρητικά, αυτούς τους κινδύνους της ασυμμετρικής σχέσης είναι η χρήση των αρχών της ηθικής, όχι βέβαια με την έννοια της αξιολογίας αλλά με την πρακτική της εφαρμογής στο κοινωνικό πλαίσιο και ειδικά στους τομείς εργασίας. Οι κωδικοί ενός τομέα εξασφαλίζουν στον εξωτερικό χρήστη τη σωστή λειτουργία της σχέσης. Διότι ακόμα και αν υπάρχει εξ αρχής μια ουσιαστική διαφορά γνώσεων εξαιτίας της εξειδίκευσης, το ανώτερο στοιχείο μπορεί να ελεγχθεί από το σύνολο στο οποίο ανήκει. Αυτός ο έλεγχος δεν ασκείται για την άμεση βοήθεια του αδύναμου στοιχείου, πράγμα το οποίο θα ήταν μια αλτρουιστική διαδικασία αλλά για το συμφέρον του ίδιου του συνόλου. Όντως αν δεν υπάρχει αυτός ο εσωτερικός έλεγχος τότε η ίδια η κοινωνία μπορεί να αποφασίσει ότι αυτό το συγκεκριμένο σύνολο δεν έχει αξία και τελικά το σύνολο να υποστεί ένα θανάσιμο κόστος. Η επιβίωση του συνόλου προέρχεται λοιπόν από την εσωτερική ηθική που παράγει. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να σταθεροποιηθεί μέσα σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο.

Η περίπτωση της πολιτικής είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διότι παρουσιάζεται ως μια σημαντική εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα. Αν η πολιτική ήταν απλώς μια εργασία σαν τις άλλες η περίπτωσή της θα αποτελούσε ένα παράδοξο. Όμως η πολιτική με τη συμβατική της έννοια δηλαδή εκτός του αναρχικού πλαισίου, είναι απαραίτητη στην κοινωνία. Με άλλα λόγια ακόμα και αν υπάρχει πιθανότητα κυριαρχίας και εκμετάλλευσης η πολιτική παραμένει εκτός ελέγχου της ηθικής διότι η κοινωνία επιλέγει τον μη χειρότερο πολιτικό μιας αναγκαίας και μάλλον καταναγκαστικής επιλογής. Από αυτό συμπεραίνουμε ότι η πολιτική δεν είναι απαραίτητα ηθική και αν είναι θα είναι μόνο και μόνο επειδή το έχει επιλέξει η ίδια. Η εξουσία δεν έχει ανάγκη από την ηθική. Είναι ανεξάρτητη. Αν όμως η ηθική είναι αναγκαία για μια εθνική απόφαση μόνο η ηθική στάση του πολιτικού μπορεί να τον σώσει από την εξέγερση του λαού. Η ηθική είναι το μέλλον ενός πολιτικού. Δίχως αυτήν υπάρχει μόνο στην καθημερινότητα.