1972 - O Vivaldi ως σελιδοδείκτης του Bach

Ν. Λυγερός

Το έργο του Bach αποτελεί μία πολλαπλότητα όπου και οι χάρτες δέχονται δύσκολα απόλυτες ερμηνείες. Θα μπορούσαμε να δούμε πολλά στοιχεία του μέλλοντος, όπως τον ρομαντισμό, μέσα στην πολυπλοκότητα της σκέψης του. Εδώ όμως, ο στόχος μας είναι άλλος. Θέλουμε να εξετάσουμε τη σφήνα της μνήμης μέσα στη λήθη. Διότι τώρα που ο Vivaldi είναι γνωστός σε όλους, έχουμε ξεχάσει ότι τον είχαμε ξεχάσει εντελώς. Αν ο Bach δεν είχε κάνει διασκευές των έργων του και δεν τις είχε ενσωματώσει στο ίδιο του το έργο, ο Vivaldi θα είχε χαθεί οριστικά. Η μεγαλοφυΐα του έγινε κατανοητή μόνο από την ιδιοφυΐα του Bach, ο οποίος στην ουσία τον έσωσε από τη λήθη του παρελθόντος ενσωματώνοντας το έργο του μέσα στα στοιχεία του μέλλοντος. Ο Johann Sebastian Bach (1685-1750) αναγνώρισε την ουσία της μνήμης μέσα στην εξουσία της λήθης. Είναι χρήσιμος όχι μόνο για την εποχή του – π.χ. για να καταλάβουμε τι είδος ευρωπαϊκής μουσικής θα μπορούσε να άκουγε ο Στέφανος Καραθεοδωρή. Είναι χρήσιμος και διαχρονικά διότι το έργο του είναι μια γέφυρα στην παρτιτούρα της εξέλιξης της μουσικής. Ο Antonio Vivaldi (1678-1741) γεννήθηκε στη Βενετία και πέθανε στη Βιέννη. Η ιστορία αυτών των πόλεων θα μπορούσε από μόνη της να είχε βοηθήσει στη διάσωση του έργου του Vivaldi. Η πάροδος του χρόνου απέδειξε, όμως, ότι δεν επαρκούσε. Η μάζα δεν μπόρεσε να κάνει τίποτα. Το κατόρθωμα έγινε από τον Bach, ο οποίος έβαλε μέσα στο έργο του, στο βιβλίο του, τον σελιδοδείκτη του Vivaldi. Ακολούθησε ένα σχήμα κάπως παράδοξο για την κανονική κοινωνία. Είναι το βιβλίο που δείχνει τον σελιδοδείκτη και όχι το αντίθετο. Αυτή η ριζοσπαστική κίνηση πολλαπλασιάζει την αξία και των δύο. Και δεν υπάρχει πια γραμμική ανάλυση ικανή να ερμηνεύσει την αλλαγή φάσης. Συνεπώς, η μεταφορά δομής προσφέρει τη δυνατότητα της a posteriori αναγνώρισης. Με άλλα λόγια, οι διαδοχικές μόδες δεν είναι απαραίτητες διότι τα άλματα επιτρέπουν την ανατροπή ενός συντηρητικού καθεστώτος. Όταν χειριζόμαστε τη μνήμη ως μια σφήνα της λήθης, λειτουργεί στην ουσία ως δούρειος ίππος. Δεν έχει όμως το καταστροφικό του στοιχείο. Δημιουργεί μια νέα επαφή μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος δίχως την ανάγκη του παρόντος. Αυτό το νοητικό σχήμα είναι πολύ ανθεκτικό στις εξωτερικές πιέσεις και στις κοινωνικές αντιδράσεις. Η οντολογία του επαρκεί για να ξεπεράσει αυτά τα εμπόδια. Όμως δεν τα ξεπερνά απλώς, τα μετατρέπει και σε στυλοβάτες όπου κτίζει την επόμενη ιστορία. O Vivaldi μέσω του Bach και ο Bach μέσω του Vivaldi, ενώ έζησαν την ίδια εποχή, κατάφεραν να μεταπηδήσουν το ανούσιο της αμέσως επόμενης για να περάσουν μαζί στην ιστορία του μέλλοντος. Ένα πραγματικό παράδειγμα νοητικής αντίστασης στις καταλήψεις της λήθης και στην καθημερινότητα της κοινωνίας.